Öykücüler Sözlüğü • HALİT ZİYA UŞAKLIGİL

HALİT ZİYA UŞAKLIGİL

1865’te İzmir’de doğdu. "Uşak’ta helvacılıkla uğraşırken, İzmir’e göçerek "Uşşakizadeler" diye anılmaya başlayan zengin bir aileye mensuptu. Ailesi, işleri çok gelişince İstanbul’a da bir şube açtı ve bu şubeyi sermayesiyle birlikte oğul Hacı Halil Efendi’ye verdi. Halid Ziya, Hacı Halil Efendi’nin üçüncü çocuğuydu. İstanbul’da ilk mektepte ve askeri rüşdiyede okudu (1873-1878). Babasının işleri kötü gitmeye başlayınca Halid Ziya annesiyle birlikte İzmir’e dedesinin yanına gönderildi; öğrenimini İzmir Rüşdiyesi’nde sürdürdü (1878). İzmir’de ikinci bir okula hazırlık için dil ve iş öğrenmek üzere Frenk Mahallesi’nin Alioti bölümündeki Auguste de Jaba adlı avukatın emrine verildi. İzmir’de Ermeni çocukları için kurulan Machitariste adlı okula devam etti; burada Fransızca ve İtalyanca öğrendi. Asıl iş hayatına, babasının katipliğini yaparak başladı; bu iş edebiyat merakıyla pek bağdaşmadığından yeni iş tavsiyelerini dikkate aldı, ancak İstanbul’da hariciyeci olmak için yaptığı başvuru sonuçsuz kaldı. İzmir’e dönüşünde Rüşdiye öğretmenliğine başladı ve akabinde Osmanlı Bankası’na girdi. İstanbul’da Reji Genel Müdürlüğü’nün başkatiplik teklifini kabul ederek İzmir’den ayrıldı (1893). Reji’deki çalışma günlerinde Servet-i Fünun’a da katılarak edebi faaliyetlerini yoğunlaştıran Halid Ziya, Meşrutiyet’ten sonra bir süre Darülfünun Edebiyat Fakültesi’nde Batı edebiyatı okuttu sonra Mabeyn Başkatibi oldu (1909). Buradan ayrıldıktan sonra memuriyete dönmeyerek ve tüm zamanlarında edebiyatla uğraştı. Edebiyat hayatına okul sıralarındayken Hazine-i Evrak’ta yayınlanan bir yazısıyla başladı. Yazıları, daha sonra Tercüman-ı Hakiyat’de de yayınlandı. Öykü, yazı, deneme, çeviri ve roman tefrikaları Envar-ı Zeka (1884), İzmir’de arkadaşlarıyla birlikte kendisinin çıkardığı Nevruz (12 sayı, 1884), Hizmet (1889), Servet-i Fünun (1893), Mektep (1894), Sabah, Tanin, Mehasin, Şura-yı Ümmet, Musavver Muhit, Resimli Kitap, İkdam, Peyam-ı Sabah, Hayat, Milli Mecmua, Güneş, Resimli Ay, Akşam, Varlık, Yedigün, Anayurt gibi dergi ve gazetelerde yer aldı. Öykü kitapları dışında, Sefile (1885), Nemide (1889), Bir Ölünün Defteri (1889), Ferdi ve Şürekası (1894), Mai ve Siyah (1897), Aşk-ı Memnu (1900), Kırık Hayatlar (1924), Nesl-i Ahir (1990) adlı roman, Kabus (1918) adlı oyun, Mezardan Sesler (1889), Fransızca Muallimi (1889), Birkaç Yaprak (1889), Mensur Şiirler (1889), Hesap Oyunları (1890), Tuhfe-i Letaif (1890), Mebhas-ü’l-Kıfh (1890), Bukalemun-ı Kimya (1890), Kanun ve Fenn-i Vilade (1893), İlm-i Sima (1893), Kenarda Kalmış (1924), Sanata Dair (1938) adlı anlatı, mensur şiir, makale, Kırk Yıl (4 cilt, 1936), Saray ve Ötesi (1940), Bir Acı Hikaye (1942) adlı anı, Garptan Şarka Seyyale-i Edebiye: Fransa Edebiyatının Nümune ve Tarihi (1885), Hikaye (1889), Tarih-i Edebiyatı Garbiyyeden Fransız Edebiyatı Dersleri (1913), Yunan Tarih-i Edebiyatı (1912), İspanyol Edebiyatı (1913), Alman Tarih-i Edebiyatı (1914), Latin Tarih-i Edebiyatı (1915) adlı edebiyat tarihi, inceleme, Füruzan (A. Dumas Fils’ten, 1918), Fare (E. Pailleran’dan, 1924) adlı uyarlama, Nakil (1893) adlı çeviri öyküler seçkisi, G. Ohnet’ten çeviri kitapları bulunan Halit Ziya Uşaklıgil 1945’te İstanbul’da öldü.

Öykü Kitapları:

(Mihran Matb., İstanbul1888)

(Mihran Matb., İstanbul 1890)

(?, İstanbul 1894)

(?, İstanbul 1896)

(3 Cilt, İkdam, İstanbul 1896, 11 öykü: Son Levha/Son Tablo; Yelpaze Altında Halil Sîret Bey’e; Kar Yağarken/Kar Yağarken; Bir Sahife-i Mensîye; Unutulmuş Mektup; Küçük Kambur/Küçük Kambur; Rakstan Avdet/Balodan Dönüş; Emel-i Me’yûs/Umutsuz İstek; Beyaz Şemsiye/Beyaz Şemsiye; Düğün Evinde/Düğün Evinde; İzdivâc-ı Müteyemmin/Uğurlu Evlilik; Ali’nin Arabası/Ali’nin Arabası)

(Alem Matb., İstanbul 1900; İnkılap, İstanbul 1988, 15 öykü: Bir Yazın Tarihi; Bravo Maestro; Yırtık Mendil; Kırk Para; Zevrak’la Ebru; Bitmemiş Defter; Osman’ın Gazası; Çetin Sevda; Eski Bir Arkadaş; Mavi Yalı; Çalınmış Bir Eser; Ferhunde Kalfa; İkinci Nikah; Ölümünden Sonra; Ömr-i Tehi)

(Edebiyat-ı Cedide, İstanbul 1901; İnkılap, İstanbul 1987, 17 öykü: Solgun Demet; Mösyö Kanguro; Hayat-ı Şikeste; Sevda-yı Girizan; Sade Bir Şey; Kırık Oyuncak; Beyaz Şemsiye; İzdivac-ı Müteyemmen; Uçurumun Kenarında; Mahalleye Mevkuf; Bir Demet Çiçek; Rakstan Avdet; Penceremin Hikayesi; Mektup Parçası; Çöl Kızı; Son Çocuklar; Birinci Perde)

(Muhtar Halit Kütüphanesi, İstanbul 1914, 19 öykü: Bir Şi’r-i Hayal; Yolda Bir Çiçek; Bir Küçük Hatıra; Ormanda Seyran; Bir Sahife-i Seyahat; Defteri-i Seyahattan; Korkudan Sonra; Yalancı Dost; Eski Mektup; Küçük Bir Levha; İki Hatıra; İzdivac-ı Düşman; Çay Fincanı; Hayat-ı Sanattan; Aliye’nin Arabası; Düğün Evinde; Haber-i Meş’um; Köy Hatırası; Kar Yağarken)

(Şule Neşriyat, İstanbul 1920, 3 öykü: Sadaka-i Kıran, Ekmekçinin Barkırı; Hayat-ı Şikeste)

(Sabah Matb., İstanbul 1922; İnkılap, İstanbul 1987, 21 öykü: Bir Hikaye-i Sevda; Emel-i Meyus; Güzel Artemisya; Daire-i İstintakta; Bayram Hediyesi; Küçük Kambur; Bir Valide Tarafından; Ruznameden Müfrez; Bir Mesele-i Adliye; Büyükbaba; Veznedar Muavini; Raife Molla; Yelpaze Altında; Tramvayda Gelirken; Ekmekçinin Beygiri; Çolak Mesut; Kocabaş; Keklik İsmail; Ramiz Hoca; Altın Nine; Kırda Aşk)

(Suhulet, İstanbul 1934; İnkılap ve Aka, İstanbul 1984, 14 öykü: Hepsinden Acı; Dilhoş Dadı: Eski Bir Rabıta; Dilhoş Dadı: Ayrılık Noktası, Dilhoş Dadı: Veda Resimesi; Mayıs Pazarı; Acı Sadaka; Üç Mektup: Bir Garip Mektup; Üç Mektup: Bir Mektup Daha; Üç Mektup: Son Mektup; Tatlı Rüya; Ele Geçmiş; Annemin Kızları; Bir Miras Meselesi; Döner Namaz)

(Hilmi Kitaphanesi, İstanbul 1935, 16 öykü: Onu Beklerken; Yürekden Dost; Eski ve Yeni; Türk Eri; Jack’ın Borçları; Yeni Gelinden; Gezgincilik Duygularından; Hikaye Değil; Deliler Evinde; Büyük Adam; Hazin Bir Cuma; Bir Gün İçinde; Bir Daha Yok; Mahallenin Çapkını; Dişlek Zehra; Kara Halil)

(Semih Lütfi, İstanbul 1935; İnkilap ve Aka, İstanbul 1974, 16 öykü: Aşka Dair; Raziye Kadın; Zerrin’in Hikayesi; Bir Hazin Hatıra; Bir Cinnet Sahnesi; Ayini Şikem; Dört Yaprak; Bir Başlangıcın Sonu; Küçük Hamal; Son Levha; Fatma’nın Evi; Geçmişin Arasında; İçecek Su; Fena Bir Gece; Mavi Kelebekler [çeviri]; Kadın Şikayeti [çeviri])

(Cumhuriyet Matb., İstanbul 1937; İnkılap, İstanbul 1990, 22 öykü: Yegane Dost; Yeni Bir Maraz; Okuma Kudreti; Tasarrufa Riayet; Sağır Osman; Manevi Kimya; Ağaç Kurdu; Dostumun Sözlerinden; Kahve Beklerken; Veda Ederken; Tahlis-i Giriban; Kişi Noksa; Bir Bahçe Deresi; Saadet Usulü; İffet Ölçüsü; Bir Lahika; Eskinin Yeri; Bir Garip Hikmet; Her Şeyin Ortası; Ölüm Cezası; Torun ve Dede; Yarın Kardeşler)

(Hilmi Kitabevi, İstanbul 1939, 6 öykü: Kadın Pençesi; Unutulmuş Mektup; Köşe Başında; Mâlim Menâlim; Alık Abdül; Saklanan Düşman; )

(Cumhuriyet Matb., İstanbul 1950; İnkılap, İstanbul 1991, 8 öykü: Gerilere Doğru; Uzak Anılar; Güzel İhsan; Civelek Ziver; Ayni Tata; Abdi ile Karanfil; İki Sima; Deli Fato)