Öykücüler Sözlüğü • HALİDE EDİP ADIVAR

HALİDE EDİP ADIVAR

1882’de İstanbul’da doğdu. Annesinin ölümüyle küçük yaşta öksüz kaldı; babasının peşpeşe evlenmesi nedeniyle, zaman zaman yeni annelerinin yanında da kalmasına rağmen, asıl anneannesiyle dedesinin denetiminde büyüdü, ilk eğitim ve terbiyesini de bu tarikat ehli insanlardan aldı Yıldız yakınlarında Saraya mensup Hıristiyanların çocuklarına ait bir yuvaya gönderildi. Asıl öğrenime, babasının muvafakatıyla, beş yaşını bitirince başladı, Hıristiyan çocuklar yuvasındaki öğrenimine destek olarak Süleymaniye Camii imamından da dersler aldı. 1893’te Amerikan Koleji’ne verildi, Türk çocuklarının yabancılara ait okullarda okutulmaması yönündeki irade üzerine Amerikan Koleji’nden alındı, öğrenimini, dışarıdan getirtilen hocaların nezaretinde evde sürdürdü. Koleje yatılı olarak yeniden başladı, üvey annelerinin arasındaki tartışmalardan uzak kalması ve Kolej kütüphanesinden iyi yararlanmasıyla verimli bir öğrencilik dönemi geçirdi. 1901’da koleji bitirmesinin hemen ardından hocası Salih Zeki Bey’le evlendi, yazılarında Halide Salih imzasını kullanmaya başladı ve aşırı okumaları yüzünden 1902’de sürmenaj oldu. İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra (2 Ağustos 1908’de) Hüseyin Cahit, Tevfik Fikret ve Hüseyin Kazım Kadri Beylerce çıkartılan Tanin’de yazmaya başladı, 31 Mart hadisesinde Amerikan Koleji’ne sığındı ve Amerikalı dostlarının yardımıyla Mısır’a kaçtı, oradan İngiltere’ye geçip; demokrasi, feminizm ve eğitim konularında yeni fikirler edinmiş olarak 1909 ekiminde İstanbul’a döndü; Darülmuallimat’ta pedagoji öğretmeni olarak görev aldı. Yazmayı yoğun olarak sürdüren Halide Edip, Türkçü kesimle tanışıp, Ulum-ı İktisadiyye ve İçtimaiyye, Türk Yurdu mecmualarında da yazmaya başladı. Kısa süreli İngiltere seyahatinden sonra (1911), Teali-i Nisvan Cemiyeti’nin sosyal faaliyetlerine katıldı. Evkaf kız mekteplerinde müfettişlik görevini de üstlenen Halide Edip, Cemal Paşa’nın daveti üzerine Beyrut’a giderek, yeni okul düzenlemeleriyle ve yetimhanelerle meşgul oldu (1916). Dr. Adnan Adıvar’la da evlendi (1917). Suriye ve Lübnan’ın Türk ordularınca boşaltılması nedeniyle 1918’de oradan ayrıldı, İstanbul’a dönüp Evkaf okullarında öğretmenlik görevine başladı. Vakit gazetesine sürekli olarak yazarken (1919), Büyük Mecmua’nın başyazarlığını da üstlendi, Darülfünun’da Batı Edebiyatı müderrisliğine atandı. Milli Kongre Cemiyeti’yle, Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer alıdı ve ardından İzmir’in işgali (1919) karşısında Türk Ocağı tarafından düzenlenen mitinglere katıldı ve bu sayede iyice ünlendi. İstanbul’un işgalinden sonra (1920) “tehlikeli isimler” safında yer alınca, Sultantepe’sindeki Özbekler Tekkesi’ne sığınıp (1920), oradan Anadolu’ya kaçtı, Ankara’da Mustafa Kemal’in yakınında çalıştı. İzmir’in alınmasından sonra da Yunan zulmünü tetkik komisyonunda görevlendirildi ve bu amaçla Ege bölgesini dolaştı. Savaş sonrasında umduğu görevlere ulaşamayan ve mevcut iktidara muhalefet eden Halide Edip, kocasıyla birlikte Türkiye’yi terk etti. İngiltere, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri ve Hindistan’da kaldı (1924-1939). Onbeş yıl süren bu gönüllü sürgünlük döneminden sonra, Türkiye’ye döndü (1939) ve aynı yılın Aralık ayında İÜ Edebiyat Fakültesi İngiliz Edebiyatı kürsüsüne profesör olarak atandı, Demokrat parti listesinden İzmir milletvekili seçildi; Demokrat Parti’de de barınamadı; Parti’nin kimi politikalarını eleştirmeye başlayınca, partidaşlarınca Amerikancılığının yeniden gündeme getirilmesi üzerine tedirgin oldu ve milletvekilliğinden istifa etti (1954). Kocası Dr. Adnan Adıvar’ın vefatıyla birlikte (1955) siyaseti tümüyle bırakan Halide Edip, bozulan sağlığına rağmen yeni kitaplar yazmaya devam etti; 1964’te öldü.

Öykü Kitapları:

(Ahmet İhsan Matbaası, İstanbul 1911; Atlas Kitabevi, İstanbul 1993, 14 öykü: Makamların Ruhları; Mabetteki Kadın; Ölülerin Gölgeleri; Feridun Hikmet’in Günlüğü’nden I; Feridun Hikmet’in Günlüğü’nden II; Feridun Hikmet’in Günlüğü’nden III; Ana Duyguları; Kösem Sultan; Hayatı-ı Muhayyel; Günahlı Bir Kadının Günlüğü’nden I; Günahlı Bir Kadının Günlüğü’nden II; Günahlı Bir Kadının Günlüğü’nden III; İsterik; İmzasız Mektuplar. Bu kitapta ayrıca 9 mensur şiirle, 3 aşk efsanesi yer almaktadır)

(Evkaf-ı İslamiye Matbaası, İstanbul 1922, Remzi, İstanbul 1989, 36 öykü-metin: Dağa Çıkan Kurt; Zeynebim Zeynebim; Tanıdığım Çocuklardan; Gündelik Adamlar: Kabak Çekirdekçi; Cehennem Dağı, Cennet Dağı; Efenin Hikâyesi; Çakır Beyaz Ayşe; Duatepe; Kırmızı Tepe; Aziz’in Karısı; Fadime Nine ile Kerem Dede; Mekkâreci Mehmet; “Şebben”in Kara Hüseyn’i; Vurma Fatma!; Emine’nin Şehadeti; Bayrağımızın Altında; Muhlis’in Ağabeysi; Himmet Çocuk; Beyazlı Kadın; Kalaba’nın Cadısı; Cin; Güzellik İzleri; Mustafa Onbaşı; Pehlivanlar Güreşinde; Kurdun Memleketinde; İpek Bayrak; Fağfûr Kâse; Yolculuk Notları: Ayrılırken; Istanbul’a Mektup; Venedik’ten Geçerken; Verona’ya Dair; Arena’da Heyecanlı Bir Gün; Verona Müzesinde; Tirol’da; Tirol’da Anadolu Hatıraları; Tirol’da)

(Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Mehmet Asım’la birlikte, ?, İstanbul 1923, Atlas Kitabevi, İstanbul ?, 3. basımında, Halide Edib’in Vurma Fatma; Emine’nin Şehadeti; Bayrağımızın Altında adlı Dağa Çıkan Kurt’a 1963 basımında eklenen 3 öyküsü bulunmaktadır.)

(?, İstanbul 1974, Atlas Kitabevi, istanbul 1991, 55 öykü-metin: Kubbede Kalan Hoş Sada; Gülnuş Sultan; Aşk Fesaneleri; Bir Hayatın Üç Perdesi; Seydelaa; Küçük Bir Aktristen Büyük Bir Facia Yazarına; Kadın İtirafları; Işıldak’ın Rüyası; Mihri’nin Mektubu; Hayat Sahnesinde; Bir Kadın İçin; Aşk Fesaneleri; Kara Sevda; Günah Geçidi; Ölüler Beldesi; Karanlıklarda; Allah’ın Penceresi; Altın Kupa; Tılsımlı Kuyu; Fatih İtifâli, Yeni Turan’da; Küçük Fesaneler; Derinliklerden; Münâcât; Padişah ve Şehzadelerimize; Allah’ın Nuru I; Allah’ın Nuru II; Ocağım; Fatma Kadın, Bana Kaç!; Harp Hatıraları – Anadolu Simalarından; Seyit Onbaşı; Muharebeyi Kazanlar; Türkiye’nin kadınları – Erzurumlu; Ah Vatan, Ah Vatan; Ağzımdan Çıktığı Gibi; Yeni Dünya Eski Kadın; Birkaç Yaşlı Adam Portresi; Hay İbni Yakzan; Balalayka Çalan Adamın Sergüzeşti; Topkapı Nümune Bağları Yolunda – Çingeneler; Radyo, Çardaklar, İnsanlar; Topkapı Nümune Bağlarından Dönerken – Talat Oğlan; Cumhuriyet Bayramı; Genç Sertman; Ültimatom – Liste; Ser Hafiye – Ser Müzevvir ve Fitnecibaşı; Duk Duk; Stopi... Graphi; Kadınlar Arasında; Rukiye Hanım’ın Misafir Gecesi; Rukiye Hanım’ın Bayram Misafirleri; Anadolu’da Bahar – Tazelenen Hayat; Emin Efendi Lokantasında; Kızıl Hançerler; Kahpecik; Bir Genç Kızın Cinayeti)