AHMET ÇİĞDEM İLE SÖYLEŞİ

“Sadakat Güzergâhı”, tam olarak “kişisel” bir düşünce tarihi değil. Ancak bir boyutuyla da kişisel. Tam olarak nedir “Sadakat Güzergâhı”?

Okurluğunuz “Sadakat Güzergâhı” için seçtiğiniz isimlerden ibaret değil. Çok farklı isimler bir arada kitapta. Sadettin Elibol, Cahit Zarifoğlu, Peyami Safa, Cemil Meriç, Ali Bulaç, İsmet Özel, Sezai Karakoç, Erol Güngör, Murat Belge, Fazlur Rahman, Şerif Mardin ve Sabri F. Ülgener var. Peki kitapta yer alan kadronun ortak paydası, seçilme gerekçesi nedir?

Fazlul Rahman dışında bütün isimler Türk. Fazlul Rahman’ı listeye alma sebebiniz ne?

Fazlur Rahman, din ve dinsellik hususunda o âna kadar hiç karşılaşmadığımız düşüncelere sahipti. Onun söylediklerine “yerli ve millî” kaynaklardan ulaşmak mümkün olmadı, olamazdı. Tarihin ve dinselliğin dokunulmazlığını ortadan kaldırdı. Mealci, şucu bucu, radikal insanlar vardı ama dile getirdikleri havada ve zerrece bilinç işareti taşımayan şeylerdi. Erol Güngör belki bir istisnaydı. Ömrü uzun olmadı maalesef. Bilinç derken, ne tarihselliği kavramaya katkıda bulunuyorlardı ne de bugünü, reel ve somut olanı anlamaya. Salih Tuğ’un İslâm ülkelerinde anayasa hareketlerine yönelik bir kitabını hatırlıyorum, çok zihin açıcı bir metindi ama çok ortalıkta duran bir insan değildi sanırım. Fazlur Rahman, modernlik vs. gibi kavramları belirlenmiş bir dirençle karşılamamayı öğretti. Bunu çok ama çok faydalı buldum, buluyorum. 

Gelecekte bugünü okuyanlar böylesi bir zenginliğe ve çeşitliliğe rastlayabilecekler mi? Yoksa düşünce hayatımız bir nostalji sandığı içinde küflenmeye mi mahkûm?

Bunun tabii şahsî bir boyutu var. Hâlâ kendi kendisine deneyerek, yani tökezleyerek, yanılarak, ileri geri giderek bir yol bulmaya çalışan birileri vardır mutlaka. Fakat bütün bu süreci dolayımlayan politik bir damar kayıp, yahut zayıf artık. Büsbütün politize olmak bazen sınırlayıcı ve köreltici olabilir ama insanın nasıl bir dünyada yaşadığını bilmesi ve yaşadığı hayatın işte yalanlarla dolanlarla karartıldığını idrâk etmesi gerekir. Verili olanla derdi olmıyanın, yatacak yeri yok. Sözünü ettiğin çeşitliliğin objektif karşılığı yok. İlişkiler, kurumlar, eleştiri vs. bunlar tek boyutlu, piyasaya, talim terbiyeye yenilerek devam ediyor hayata. 

Fiziki olarak kitap öldü herhalde. Evinde artık kitap tutmamakla övünenler var. Adam eşek kadar yaşa gelmiş, profesör olmuş, 20 yıldır hiç şiir okumadığını, romana vs. gönül indirmediğini iftiharla anlatıyor. Şimdi bu adamın öğrencisi ne kadar zenginleşebilir ki? Hayatın kendisinde, ilişkilerde bir lüks üretme, derinleşme, deneme yanılma imkânları çok sınırlı. Ancak aileden politize çocuklar biraz böyle dadanarak geliyor muhtemelen sağa sola. 

Her dönemde düşünce için baskın eğilimlerden, edebiyatta öne çıkan isimlerden, müzikte, resimde şurada burada bir standartı olan şahıslardan bahsedilebilir. Ama bunları alımlamak için, bir topluluğa ihtiyaç var. Bu topluluk nasıl oluşacak, eğitim, özellikle lise ve yüksek öğrenim buna nasıl bir katkı verecek? Gelecek pek parlak gözükmüyor. Nostalji sandığına gelince, bu kadar tozun dumanın ve hareketliliğin olduğu yerde sonuç ne diye baktığınızda, Orhan Pamuk ve işte belki birkaç isim dışında kim var? Yani Refik Halid, Reşat Nuri, Tanpınar, Yakup Kadri’yi unutturacak bir birikim var mı romanda, hikâyede? Birbirleriyle ve geçmişleriyle alışverişi kesmiş ve kliklere boğulmuş, o kliklerin zorla (maddi güç, siyasal destek vs.) yaşattığı ve öne çıkardığı malzemelerle ne düşünce ilerleyebilir ne edebiyat. Söylemeden edemiyeceğim, Türkiye’de her kesimin, düşüncede, edebiyatta, sanatta “beyazları” var artık. Medyatikler, konuşmaktan düşünmeye ve yazmaya vakitleri olmıyan, beyin çürümesine maruz kaldığı açık insanlar bunlar. Tabiatıyla bu meseleler, sadece bu topluma ait meseleler değil. Fakat burada daha spesifik bir kötülük var. Eleştiri müessesesi kayıp. Eleştiri ayırdetmeye, ayırmaya, farkı bulmaya, başkalığı keşfetmeye yarar elbette ama öncelikle sürekliliği sağlar. İlişkiyi mecburi hale getirir. Kültürde devamlılığı, düşüncede takip edilebilir olmayı dert etmeden bir yere varamaz kimse. Böyle bir sosyallik, ilişkisellikten söz etmiyorum elbette ama kaygı vardır, tasa vardır, iddia vardır, onların yokluğudur yâni. Bu saymaca, küçükburjuva, beyaz evrenden adam çıkmaz. Çıkmıyor. 

Bugünlerde neler yazıyor, neler okuyorsunuz? Gündeminizde yeni bir kitap var mı? 

Şimdi ben böyle bir kitap okuyorum ve o da şudur olmuyor, bende. Bir sürü şey var okuduğum, takip ettiğim. Her zaman okuduğum kitaplar var, bunların bir kısmı, küçük bir kısmı işte derslerle şunlarla bunlarla igili. Ama okuduğum, tekrar tekrar okuduğum kitaplar var, onları etrafımdan eksik etmem. Şiir vardır. Yazları zaman bölünmediği için mutlaka düzenli roman okumaya çalışıyorum eskiden beri. İnsan her zaman bir Cehov hikayesi okumalı, yahut bir Montaigne denemesi. 

Tematik olarak bir araya getirebilecek konuları ihtiva eden şurada burada yayınlanmış yazıları, Bazı Eski Yanlışlar Bazı Yeni Yanılgılar başlığıyla bir araya getiriyorum ve bunun için derlemede yayınlanacak yazıları tekrar yazmam gerekiyor. Onların üzerinde çalışıyorum. Bu sene, artık,  bitirmeyi ümid ettiğim bir sosyolojiye giriş denemem var. Masterşef’te Ayşeyi destekliyorum ve onu da seyretmem gerekecek. Eh 10 gün sonra Premiership başlıyacak. Gündem yoğun, hayat kısa. Böyle.