refik halid bey'i niçin okumalıyız?
Bekledim, yıllardır hep bugünü bekledim... Edebiyat sevgimi, yazma tutkumu, üslupçuluğu, hayata kimi zaman ince bir alayla bakabilmeyi ve daha bir sürü şeyi borçlu olduğum Refik Halid Karay'ın eserleri yeni bir tasarımla toplu olarak yayınlanacak mıydı?
Refik Halid Bey de bir gün, son yıllarda Tanpınar'ın, birazcık Reşat Nuri'nin ve kısmen Halit Ziya'nın devşirdiği ilgiye neden mazhar olmasındı! Bunu, yediği leziz bir yemeği dostlarına ısrarla tavsiye eden bir adamın şevki ve sabırsızlığıyla istedim ve bekledim.
Bu arzumun birinci aşaması gerçekleşti, bahtiyarım. Üstadın tüm eserleri İnkılâp Kitabevi tarafından yeni bir kapak tasarımıyla ve orijinal diline sadık kalınarak yayımlanmaya başlandı. İlk altı kitap; Ago Paşa'nın Hatıratı, 2000 Yılın Sevgilisi, Anahtar, Çete, Minelbab İlelmihrab ve Bir Ömür Boyunca. Hatıra, hikâye, kronik, mizah, deneme, portre, roman... Edebiyatın hemen her türünde kalem oynatmış bir yazar Refik Halid. Yazdığı tür ne olursa olsun, kıvrak dili, gözlem gücü, tasvir yeteneği, benzersiz üslubu ile okuru kendisine bağlar ve bir okuma şöleni yaşatır. Bir yandan da Osmanlı'nın son dönemi ile yirminci yüzyılın ilk yarısında yaşanan hayatı, insan tiplerini, giyim kuşam tarzını, değişen alışkanlıkları kanlı canlı haliyle gözümüzün önüne serer. Refik Halid okumanın sayısız faydalarından biri, belki de tarih kitaplarında asla bulamayacağımız günlük hayat sahnelerine tanık olmak, içinde yaşıyor gibi o zamanlardan geçmektir.
Refik Halid Bey'i niçin okumalıyız? sorusu, aslında Türkçe'yi nasıl sevdirebiliriz, dil zevkini nasıl edinebiliriz, günlük hayat bütün renkleri ve canlılığıyla edebiyata nasıl girebilir? gibi soruların cevabıdır. Evet, bütün bu soruları/sorunları onu okuyarak çözebiliriz. Eserlerinin dili, Türkçe'nin 20. yüzyıl başında kazandığı o 'kemal' derecesinin en olgun meyvelerinden biridir. Kudretli, akışkan, zengin ve musîkisi olan bir Türkçe... Geçen yıllarda Refik Halid'in kimi eserleri 'sadeleştirilerek' yayımlandı. Bu, o benzersiz üslubun cilasının sökülmesinden başka bir şey değildi. Kitaplarda bugünün gençlerinin yabancısı olduğu kelimeler yok değildir; fakat bunların sayısı bir sayfada üçü beşi geçmez. Yeni basımda, bu tür kelimelerin günümüz Türkçesindeki karşılıkları, sayfaların altında verilmiş ki bu, son derece faydalı bir yöntem.
Refik Halid okumak, en azından insanın mizah yeteneğini geliştirir. İnsanlara, olaylara, çevremize hatta kendimize bıyık altından gülümseyerek bakabilmemizi sağlar. Artık hayatımızdan eksilmiş olan nükteyi, ironiyi, ince mizahı yeniden hatırlatır. Kısacası, ruh sağlığımıza iyi gelir Refik Halid Bey. En önemlisi de muhalif olabilmeyi, muhalif kalabilmeyi, dünyaya böyle bir tepeden bakabilmeyi öğretir. İlk Adım'ı, Bir Ömür Boyunca'yı, Minelbab İlelmihrab'ı okuyanlar bilir; hayatı sürgünlerde, mahrumiyetlerde geçerken bile gülümsemeyi, olup biteni tersinden, komik tarafından okumayı başarabilmiştir Refik Halid. Talih, onu galiba biraz da yazacak malzemesi bol olsun diye pek karmaşık ve pek trajikomik hadiselerle karşılaştırmış, çektiği sıkıntılar karşısında bir nevi ödüllendirmiştir. Bu hatıraları okurken, hem Refik Halid'in garipliklerle dolu hayat hikâyesinde Anadolu'dan Lübnan'a, oradan Suriye'ye sürüklenir hem de Meşrutiyet, Mütareke ve Cumhuriyet döneminin siyasi ve gündelik hayatını kuşbakışı görürsünüz. Üstadın kimsenin dönüp bakmayacağı hurda teferruatı, yemekleri, meyveleri konuşturduğu hele kadınlara ve aşka selam çaktığı yazıları tadına doyulmazdır. Yirmiye yakın romanından özellikle Nilgün, Bugünün Saraylısı ve 2000 Yılın Sevgilisi'ne meyletmenizi salık veririm.
Hayranlığım bu kadar fazladır ve bunca yıldır şânı yeniden yürüsün diye çabalar dururum da Refik Halid Bey'in muhalif olduğum özellikleri de yok değildir. Bir kere basbayağı 'laik' bir adamdır o. Erken dönem Türk laisizminin temsilcilerinden biridir. İkincisi, iyisinden hedonisttir, hazcıdır. Büyük bir 'mesele'si yoktur. Onun bu yönlerini sevmem; fakat bunlar, Refik Halid Bey'in benim gözümdeki büyüklüğüne halel getirmez.
Yıllar yılı sahaflardan topladığım o eprimiş, sararmış, kirli tozlu kitaplarım gücenir mi bilmem; ama onların yanı başına kabartma yazılarla hayli göz alıcı basılmış yeni Refik Halid kitaplarını sıralamak da beni adamakıllı mutlu etti.
(ZAMAN, 30 EKİM 2009)
