boğaziçi'nde aşk

Çok yazdım, anlattım dedim ama sevgili okurum Olcay'ı bir türlü inandıramadım. Bu yazı onun içten isteğini kırmamak için...

Abdülhak Şinasi Hisar, eşsiz eseri Boğaziçi Mehtapları'nda, yürek yakıcı bir "Aşk Faslı"na açılır. Okudukça, yaşamdaki aşkla yazıdaki aşkın aynı duyuş olamayacağını algılarız. Yazıdaki aşkın ille yaşanması gerekmediğini bize yine Abdülhak Şinasi söyler.

Boğaziçi'de, mehtap boyunca görülmüş o güzellikler, gecenin artık koyulaşmış karanlığında âdeta yakamozlarla parıldayan o ar­zular, şarkı sözlerine, güftelere gizlenmiş o haber verişler, mek­tuplaşmalar, seslenişler, çalgıların o kadar istekle, tutkuyla ça­lınması, bütün bunlar bir arada, yazıya geçirilecek aşka yol açar. Düzyazıda büyük bir şair olduğuna inandığım Abdülhak Şinasi, duy­gulanışlarla, hatırlayışlarla, geçmiş zamana döner ve "Aşk Faslı"nı yazar.

Çoklarının küçümsediği, çağı dolmuş bildiği 'alaturka duyar­lığı' Abdülhak Şinasi ölçüsünde kaleme getirebilmiş, seçkinleştirmiş, gelecek zamana bırakmış bir başka yazarımız yoktur denebilir, özenle kullandığı eski ve yeni sözcüklerde bile bu yazar, alatur­ka duyarlığın haritasını çizer. Onun öyle hayli özel bir söz dağa­rı vardır.

Şimdi mehtap gecesinde gönlün bütün kipleri konuşmaktadır.

Oysa hayli perhizkâr bir hayat sürmüştür Abdülhak Şinasi. Sözü yakın dostu Yakup Kadri'ye bırakıyorum:

"Edebiyat, Abdülhak Şinasi'nin bütün ömrü boyunca yegâne aşkı idi. Hatta diyebilirim ki, hayat onun için yalnız edebiyattan ibaretti. Edebiyat aynasına aksetmeyen canlı ve cansız varlıklara, bir kelimede dünyaya hiçbir değer vermezdi ve bizim Beyoğlu âlem­lerimize katıldığı bazı geceler, hiçbir şey görmüyor, hiçbir şey işitmiyormuş gibi kendi içine kapanmış, uzaklaşmış bir hali vardı."

O kadar ki, çevresinden kopan, "edebî hayallerine" dalıp gi­den Abdülhak Şinasi'nin bazan saatlerce konuşmadığı olurmuş. Ya­şananları görmez, söylenenleri işitmezmiş.

İstanbul'a ilişkin hatıralarını göz kamaştırıcı bir rüya ha­line getiren bu yazar, o rüyayı bozmamak, o rüyadan uyanmamak için gerçek hayatın bütün nimetlerine, bütün imkânlarına dudak bükmüş gibidir. Daha çok gençken yazdığı "hazanın vedâı" şiiri farklı yaradılışını, dünyayı hep sonsuz bir ayrılışla alımladığını apaçık söylüyor:

"Bu yollarda, bu dağlarda çakan rüzgârlar

Bir geliyor, bir gidiyor, elvedâ diyor;

Denizlerden, semalardan akan rüzgârlar

Vedâ diyor, vedâ diyor, elvedâ diyor!

Yazdıklarında İstanbul'a büyük aşk hikâyeleri söylemiş, İs­tanbul'u, Boğaziçi'ni, Büyükada'yı, Çamlıca'yı insan güzelliğine duyulacak ürpertilerle anlatmış Abdülhak Şinasi, Yaşar Nabi Nayır'ın çizdiği portrede şöyle görünür:

"Hiç evlenmemiş, hatta belki de hiç sevmemişti. Kadınlara yakın­lık duymaz, meclislerinden hoşlanmazdı. İlgilenmeye değmez, zekâca aşağı, anlayışı kıt bir yaratık gözüyle bakardı kadına. Bir yandan da hayalinde tadı unutulmaz sevgiler ve bunları ilham eden tanrısal yaratıklar canlandırır, o sevişmelerin verdiği hazları en erişilmez nimetler gibi coşkunlukla dile getirirdi."

Gelgelelim edebiyatımızın bence en içli aşk sahnesi onun kale­minden: Boğaziçi Yalıları'nda Şair Nigâr Hanım. Geçip giden güzel­lik, güzel bir kadının yitirmek üzere olduğu gençliği karşısında içe kapanışı ve derinden duyulmuş bir aşk sayfası.

Şair Nigâr Hanım, ergenlik çağındaki Abdülhak Şinasi'yle ka­yıktan iner; ona kayıktayken söz açtığı kitabı verecektir. Üst kattaki odaya çıkılır. Abdülhak Şinasi yalnızca gencelme dönemle­rinde yaşanan imkânsız aşk duyarlılığıyla suskun, içe dönük, belki ezgin.

Nigâr Hanım aynanın karşısına geçiyor, yaşmağını çıkarıyor. Lambalar henüz yakılmamış. Boğaziçi'nin (Rumelihisarı) günbatımın­da bütün renkler daha alaca, daha yakın, eşya keskin çizgisini yi­tirmiş, seçilmez olmuş.

Nigâr Hanım da suskunluğu yeğler. Yaşmağının ardından hotozu­nu, iğnelerini çıkarır; saçının süslerini bozar. O derinleşen ses­sizlikte, daima ayna karşısındadır, bu hülyalı kadın ve hep kendi­ne bakar. Bize bu 'an'ı anlatan ergen çocuk sanki unutulmuştur. Sular koyulaşır, günbatımı gitgide kızıllığını siler. Aynanın yan­sıttıklarına solmuşluk katılır.

Güzelliği zenginleştiren her şeyden, bütün süslerden arınmak isteyen şair Nigâr Hanım, Abdülhak Şinasi'de hayatın faniliği ko­nusunda yürek burkucu izler bırakır: Ancak "hayal ile" hissederken, kendi geleceğinin tektük mutluluklarına ve hep çoğalacak yoksun­luklarına birdenbire, bir bilinç aydınlanmasında ulaşır.

"Boğaz'ın bütün suları ruhumun içinden geçiyor, akıyor, ademe (yokluk) doğru kayıyor ve ben onları tutamıyordum."

Sonra, ayna biraz daha gölgelere boğuldukça, süsler biraz daha bozuldukça, günbatımı biraz daha koyulaştıkça Nigar Hanım adeta lahuti bir güzellik edinir. Hep susmaktadır. İhtimal, ede­biyat tutkunu yeniyetme çocuğa vereceği "nafile kitap" da aklından çıkmıştır. Beyaz elleri, yorgun argın, yalnızca boş süsleri, geçen modaların yapma çiçeklerini, iğneleri, mücevherleri değil, bir yandan da geçip gitmiş zamanı, hayatın uçuculuğunu, hırpalaya hırpalaya bir kenara bırakır; hırpalayış ve hırpalanıştır geriye kalan.

Abdülhak Şinasi daha o zamandan, kendi hayat anlayışını, ha­yalinde kuracağı ve yaşatacağı İstanbul'a yönelik tutkusunu, ileri­de kaleme getireceği edebiyatın bütün gizlerini yorumlar gibidir:

"Hatta elbette Boğaz ve akşam bile, böyle bir ihtişam ile yaşadıkları bir gün, bütün güzellikleriyle bir daha dirilmemek üze­re can verip geçeceklerdi."

Dağılış, ayrılış ve sonra, çok zaman geçince sıtmalı hatırla­yış Abdülhak Şinasi Hisar'ın yazı yöntemi. Boğaziçi Mehtapları'nın son bölümleri, Boğaziçi Yalıları'ndaki Şair Nigâr yazısı, bir ölüm ilanıyla başlayan Fahim Bey ve Biz, hepsi ayrılışlardan, hatta kaybedişlerden sonra.

Hisar'ın edebiyatına dudak bükenler, gerçek İstanbul'u gör­mezden gelişine değinmeden edemezler. Çamlıca'daki Eniştemiz'de, yolların acı görünümlerinden, yoksulluğun, yoksunluğun delirişle­rinden bir an önce "kaçmak" isteyen çocuk anlatıcı, eleştirmenleri­mizin yargısına göre, hastalıklı bir aristokrasinin savunucusu, öte yandan, çocuğun bütün bunlardan kaçmak isteyişi pek de çözümlen­memiş.

On dokuzuncu yüzyılın sonunda ve yirminci yüzyılın başında, İstanbul elbette sadece Boğaziçi, yalılar, Büyükada, köşkler değil­di. Ama Abdülhak Şinasi, çöken, göçen payitahtta, bir rüya görüyor ve rüyanın hikâyesini yazmaya çalışıyordu. Bir şehirden bir rüya çıkarabildiği için, eseri, okuyanları bugün de büyülüyor.

Yok oluş ve ölüm, Şair Nigâr Hanım'ın alaca karanlıktaki oda­sında saltanat kurmuşken, o an, o sahne, kim bilir ne kadar zaman sonra, sanatkârın yazısında dirime dönüşüyor ve sararmış kitap say­faları arasında da kalsa, bir gönlü hâlâ söylüyor.

Bir zamanlar, yazdıklarımla alay etmek isteyenler, benim için "prematüre Abdülhak Şinasi" demişlerdi. Hiç gocunmadım. Ortaokul­da, ders kitabımızdaki seçme parçayı, Fahim Bey'in elbiselerini okuduğum günden beri, Abdülhak Şinasi'ye bağlanıp kaldım.

(ZAMAN, 04 TEMMUZ 2009)